ಸಂವಿಧಾನದ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿ!

ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ೩೫೨ನೇ ವಿಧಿಯಿಂದ ೩೬೦ರವರೆಗಿನ ವಿಧಿಗಳು ತುರ್ತು ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನ್ನಾಡುತ್ತವೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ, ಅಂದರೆ ಆ ಮೂಲಕ ಕೇಂದ್ರಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ರಾಜ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಮಾಧಿಕಾರ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ.ರಾಜ್ಯವೊಂದರ ಕಾನೂನು ಸುವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕುಸಿದಿದ್ದರೆ, ರಾಜ್ಯವು ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡರೆ ಆ ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ್ಯಪಾಲರು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ವರದಿ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗೆ ನೀಡಿದ ವರದಿಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಅಥವಾ ಸ್ವತಃ ತಮಗೇ ಮನವರಿಕೆಯಾದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಯಾವುದೇ ರಾಜ್ಯದ ಚುನಾಯಿತ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಅಂದರೆ ವಿಧಾನಸಭೆಯನ್ನು ಅಮಾನತ್ತಿನಲ್ಲಿಡುವ, ವಜಾ ಮಾಡುವ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ.

೩೫೬ ಬಳಕೆಯಾದ ಬಗೆ!

ಇಂತಹ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಸಂವಿಧಾನ ನೀಡಿರುವುದು ದೇಶದ ಒಕ್ಕೂಟ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಧಕ್ಕೆ ತರುವಂಥದ್ದು ಎನ್ನುವ ಕೂಗು ಬಲು ಹಿಂದಿನಿಂದಲೇ ಇದೆ. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಪರಾಮರ್ಶೆ ನಡೆಸುವಾಗ ಈ ಆರ್ಟಿಕಲ್ ೩೫೬ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖವಾದ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲೊಂದಾಗಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನ ಸಂವಿಧಾನ ಜಾರಿಯಾದ ನಂತರ (೧೯೫೦ರಿಂದ ೧೯೮೭ರವರೆಗೆ) ಚುನಾಯಿತ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳನ್ನು ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿಯನ್ವಯ ವಜಾ ಮಾಡಿದ ಒಟ್ಟು ಪ್ರಕರಣಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಎಪ್ಪತ್ತೈದು. ೧೯೫೦ ಮತ್ತು ೧೯೬೦ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಲ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ಜಾರಿಯಾದದ್ದು ಆಡಳಿತ ಪಕ್ಷದ ಒಳಗಿನ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟುಗಳು ತೀವ್ರವಾದಾಗಲೇ. ಅಂದರೆ ರಾಜ್ಯವೊಂದರಲ್ಲಿ ಆಡಳಿತ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಬಹುಮತವಿದ್ದೂ ಅದರ ಹಾಲಿ ನಾಯಕನ ಬಗ್ಗೆ ವಿರೋಧ ಉಂಟಾಗಿ ಹೊಸ ನಾಯಕನನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಶಾಸನಸಭೆ ಸಫಲವಾಗದೇ ಇದ್ದಾಗ. ೧೯೭೭ರಲ್ಲಿ ಮೊದಲಬಾರಿ ಜನತಾ ಪಕ್ಷವು ಪ್ರಚಂಡ ಬಹುಮತದಿಂದ ಲೋಕಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಆರಿಸಿಬಂದಾಗ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿನ ಒಂಬತ್ತು ರಾಜ್ಯಸರ್ಕಾರಗಳನ್ನು ವಜಾ ಮಾಡಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ಹೇರಿತು. ಆಗ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ “ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಯಾವ ನ್ಯಾಯಲಯದಲ್ಲೂ ಪ್ರಶ್ನಿಸುವಂತಿಲ್ಲ” ಎಂದಿದ್ದುದರಿಂದಾಗಿ ಈ ವಜಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಸಿಂಧುವಾಯಿತು. ಇದೇ ಕೆಲಸವನ್ನು ೧೯೮೦ರಲ್ಲಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಭಾರಿ ಬಹುಮತದಿಂದ ಆರಿಸಿಬಂದಾಗ ತಾನೂ ಮಾಡಿತು. ಆಗಲೂ ಒಂಬತ್ತು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸೇತರ ರಾಜ್ಯಸರ್ಕಾರಗಳನ್ನು ವಜಾ ಮಾದಲಾಯಿತು. ಮುಂದೆ ಸಂವಿಧಾನದ ೪೪ನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನಿಸುವಂತಿಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಬದಲಿಸಿದ ನಂತರ ಈ ರಾಜಕೀಯ ಕಾರಣಗಳಿಂದ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿ ಜಾರಿಮಾಡುವ ಪರಿಪಾಠ ನಿಂತಿತು.

ದುರುಪಯೋಗದ ತಡೆಗಾಗಿ ಕೂಗು!

ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಲ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿಯು ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ಪಕ್ಷದ ಎದುರಾಳಿ ಪಕ್ಷವು ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವ ರಾಜ್ಯಸರ್ಕಾರಗಳನ್ನು ವಜಾ ಮಾಡಲೆಂದೇ ಬಳಕೆಯಾಗಿದೆ ಎನ್ನುವ ಕೂಗು ೧೯೮೩ರಲ್ಲಿ ಎದ್ದಿತ್ತು. ವಿರೋಧಪಕ್ಷಗಳ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು ಆಗ ಸರ್ವೋಚ್ಛ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ನಿವೃತ್ತ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಾದ ರಾಜೀಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಸರ್ಕಾರಿಯಾ ಅವರ ಮುಂದಾಳ್ತನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಮಿತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿ ರಾಜ್ಯ-ಕೇಂದ್ರಗಳ ಸಂಬಂಧದ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ನಡಿಸಿ, ಸಂವಿಧಾನದ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲೇ ಸಾಧ್ಯವಾಗಬಲ್ಲ ಸಲಹೆ ಸೂಚನೆ ನೀಡುವಂತೆ ಸೂಚಿಸಲಾಯ್ತು. ಅಂತೆಯೇ ೧೯೮೮ರಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರಿಯಾ ಆಯೋಗ ವರದಿಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿತು. ೧೬೦೦ ಪುಟಗಳ ಆ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ೨೪೭ ಶಿಫಾರಸ್ಸ್ಸುಗಳಿವೆ. ಹೆಚ್ಚಿನವವುಗಳು ಜಾರಿಯಾಗಿಲ್ಲಾ ಎನ್ನುವ ಮಾತಿದ್ದರೂ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುವಂತೆ ಆಯೋಗ ಏನು ಹೇಳಿದೆ ನೋಡೋಣ.

ಸರ್ಕಾರಿಯಾ ಆಯೋಗದ ಶಿಫಾರಸ್ಸುಗಳು!

ಯಾವುದೇ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ೩೫೬ನೇ ವಿಧಿಯನ್ನು ಜಾರಿ ಮಾಡಬೇಕೆಂದರೆ ಅಲ್ಲಿ ತೀವ್ರತೆರನಾದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಉಂಟಾಗಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸುವ ಬೇರೆಲ್ಲಾ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ವಿಫಲವಾಗಿರಬೇಕು. ಹೀಗೆ ವಜಾ ಮಾಡಲು ರಾಜ್ಯಪಾಲರ ವರದಿಯೊಂದೇ ಆಧಾರವಾಗಬೇಕು. ಸಂಸತ್ತಿನ ಎರಡೂ ಸದನಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿ, ನಿಲುವಳಿ ಗೆದ್ದ ನಂತರವಷ್ಟೇ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ಜಾರಿ ಮಾಡಬಹುದು. ರಾಜ್ಯಪಾಲರ ವರದಿ ಸ್ಪಟಿಕದಂತೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ವಿವರಣೆ ಹೊಂದಿರಬೇಕು, ಸಂವಿಧಾನ ವಿರೋಧಿಯಾಗಿ ಯಾವುದೇ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ನಡೆದರೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಅದಕ್ಕೆ ಸೂಕ್ತ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಕೊಟ್ಟು, ನಂತರ ಅನಿವಾರ್ಯ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಮಾತ್ರಾ ೩೫೬ ಜಾರಿ ಮಾಡಬಹುದು. ಹಾಗೆ ಜಾರಿ ಮಾಡುವ ಮುನ್ನ ಎಲ್ಲಾ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಅಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿ, ಜನತೆಗೆ ಮನವರಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಡಬೇಕು.

6.8.01— Article 356 should be used very sparingly, in extreme cases, as a measure of last resort, when all available alternatives fail to prevent or rectify a break-down of constitutional machinery in the State. All attempts should be made to resolve the crisis at the State level before taking recourse to the provisions of Article 356. The availability and choice of these alternatives will depend on the nature of the constitutional crisis, its causes and exigencies of the situation. These alternatives may be dispensed with only in cases of extreme urgency where failure on the part of the Union to take immediate action Under

Article 356 will lead to disastrous consequences. (Paragraph 6.7.04)

6.8.02 A warning should be issued to the errant State, in specific terms, that it is not carrying on the government of the State in accordance with the Constitution. Before taking action under Article 356, any explanation received from the State should be taken into account. However, this may not be possible in a situation when not taking immediate action would lead to disastrous consequences. (Paragraph 6.7.08)

6.8.03 When an 'external aggression' or 'internal disturbance' paralyses the State admin istration creating a situation drifting towards a potential breakdown of the Constitutional machinery of the State, all alternative courses available to the Union for discharging its paramount responsibility under Article 355 should be exhausted to contain the situation. (Paragraph 6.3.17)

6.8.04 (a) In a situation of political breakdown, the Governor should explore all possibilities of having a government enjoying majority support in the Assembly. If it is not possible for such a government to be installed and if fresh elections can be held without avoidable delay, he should ask the outgoing Ministry, if there is one to continue as a caretaker government, provided the Ministry was defeated solely on a major policy issue, unconnected with any allegations of mal admin istration or corruption and is agreeable to continue. The Governor should then dissolve the Legislative Assembly, leaving the resolution of the constitutional crisis to the electorate. During the interim period, the caretaker government should be allowed to function. As a matter of convention, the caretaker government should merely carry on the day-to-day government and desist from taking any major policy decision. ( Para graph 6.4.08)

(b) If the important ingredients described above are absent, it would not be proper for the Governor to dissolve the Assembly and install a caretaker government. The Governor should recommend proclamation of President's rule without dissolving the Assembly. (Paragraph 6.4.09)

6.8.05 Every Proclamation should be placed before each House of Parliament at the earliest, in any case before the expiry of the two month period contemplated in clause (3) of Article 356. (Paragraph 6.7.13)

6.8.06 The State Legislative Assembly should not be dissolved either by the Governor or the President before the Proclamation issued under Article 356(1) has been laid before Parliament and it has had an opportunity to consider it. Article 356 should be suitably amended to ensure this. (Paragraph 6.6.20)

6.8.07 Safeguards corresponding, in principle, to clauses (7) and (8) of Article 352 should be incorporated in Article 356 to enable Parliament to review continuance in force of a Proclamation. (Paragraph 6.6.23)

6.8.08 To make the remedy of judicial review on the ground of mala fides a little more meaningful, it should be provided, through an appropriate amendment, that notwithstanding anything in clause (2) of Article 74 of the Constitution, the material facts and grounds on which Article 356(1) is invoked should be made an integral part of the Proclamation issued under that Article. This will also make the control of Parliament over the exercise of this power by the Union Executive, more effective. (Paragraph 6.6.25)

6.8.09 Normally, the President is moved to action under Article 356 on the report of the Governor. The report of the Governor is placed before each House of Parliament. Such a report should be a “speaking document” containing a precise and clear statement of all material facts and grounds on the basis of which the President may satisfy himself as to the existence or otherwise of the situation contemplated in Article 356. (Paragraph 6.6.26)

6.8.10 The Governor's report, on the basis of which a Proclamation under Article 356(1) is issued, should be given wide publicity in all the media and in full. (Paragraph 6.6.28)

6.8.11 Normally, President's Rule in a State should be proclaimed on the basis of the Governor's report under Article 356(1). (Paragraph 6.6.29)

6.8.12 In clause (5) of Article 356, the word and occurring between sub-clauses (a) and (b) should be substituted by 'or'. (Paragraph 6.7.11)

ಸರ್ಕಾರಿಯಾ ಆಯೋಗದ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ಇವಿಷ್ಟು ಮಾತ್ರಾನೇ ಹೇಳಿಲ್ಲ. ಇದುವರೆಗೂ (೧೯೮೭) ಯಾವ ಯಾವ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಆರ್ಟಿಕಲ್ ೩೫೬ ಜಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಏನೇನೆಲ್ಲಾ ಸಲಹೆಗಳನ್ನು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು ನೀಡಿವೆ... ಹೀಗೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದನ್ನೂ ವಿವರವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಸಂವಿಧಾನದ ಇತರೆ ಅಂಶಗಳ ಬಗ್ಗೇನೂ ಶಿಫಾರಸ್ಸುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಅವುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ಕೇಂದ್ರ ಮುಂದಾದರೆ ಭಾರತವು ಒಕ್ಕೂಟ ರಾಷ್ಟ್ರವಾಗುವತ್ತ ಒಂದು ಹೆಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟಂತಾಗುತ್ತದೆ.